Ayşe ERDOĞDU*
Mimarisi ve süslemeleri ile dünyanın en iyi korunmuş anıtsal mabedi olan Ayasofya’nın yaklaşık 1700 yıllık tarihi, aynı zamanda İstanbul’un tarihidir.
Ayasofya, aynı alanda üç defa inşa edilmiştir. İstanbul’un birinci tepesi üzerindeki Artemis tapınağının kalıntıları üzerine İmparator I. Konstantinus (324-337) döneminde inşa edilmeye başlanan I. Ayasofya, İmparator II. Konstantius (337-361) tarafından tamamlanarak 15 Şubat 360’ta törenle ibadete açılmıştır. I. Ayasofya ve yanındaki patrikhane kilisesi Aya İrini’ye (Hagia Eirene) Büyük Kilise (Megale Ekklesia) denilirdi. İmparator Arcadius’un (395-408) eşi İmparatoriçe Eudoksia’nın gümüş heykelini Ayasofya’nın yakınında bir yere diktirmesine karşı olan İstanbul Patriği İoannes Chrysostomos’un Sebastopolis (Tokat) kentine sürgüne gönderilmesi üzerine 20 Haziran 404’te çıkan halk ayaklanması sonucunda büyük tahribata uğrayan I. Ayasofya’dan günümüze herhangi bir kalıntı ulaşmamıştır.
***
“Yeniden Cami” bölümünde ise 24 Kasım 1934 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile müzeye çevrilen Ayasofya’nın 10 Temmuz 2020 tarihli ve 2729 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile yapılan düzenlemelerden sonra 24 Temmuz 2020 tarihinde yeniden cami olarak ibadete açılması anlatılmaktadır. Bu bölümde yer alan en önemli eser, Fatih Sultan Mehmed’in vakfiyesidir. Yeniden ibadete açılması münasebetiyle T.C. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından 05.12.2020 tarihinde Ayasofya Camiine vakfedilen Hattat Mehmet Özçay’a ait Zer-endûd hat levhanın özgün baskısı da bu bölümde yer almaktadır. Burada yer alan iki ekrandan, 24 Temmuz 2020 tarihinde Ayasofya’nın ibadete açılması sırasında cami içindeki ve dışındaki görüntüler izlenebilmektedir. Sergi, Fatih Sultan Mehmed döneminin ünlü tarihçisi Tursun Bey’in Ayasofya için yazdığı “İnsan zeminden tavanına baksa, yıldız dolu gök görünür ve tavanından zeminine baksa dalgalı bir deniz görünür.” beyiti ile sona ermektedir.
Merdivenlerle müzenin zemin katına inildiğinde, Defter-i Hakani Nezareti Binasının restorasyonu sırasında açığa çıkarılan ve Doğu Roma döneminden itibaren değişik işlevlerde kullanılan yapı, pencerelerden yer yer gösterime sunulmaktadır.
Ayasofya’nın ilk inşa tarihinden bugüne geçirdiği dönemleri anlatan ve pek çok ilki barındıran Ayasofya Tarihi Müzesi, tarihî Sultanahmet Meydanı’nda ziyaretçilerini bekliyor.
* Ayasofya Tarihi Müzesi Müdürü ORCID: 0000-0002-1493-642X, ayse.erdogdu@ktb.gov.tr
